środa, 4 kwietnia 2012

Polski Kopciuszek

Istnieje, choć jest o wiele mniej znany niż ten z baśni braci Grimm. Polski Kopciuszek to Popieluszka – sierota służąca na bogatym dworze, oczywiście umorusana sadzą z kominków, w których musi palić. Zamiast Złej Macochy mamy Klucznicę, zamiast Księcia – zadufanego w sobie i pomiatającego służbą Panicza. Naszej rodzimej Popieluszce, tak samo jak Kopciuszkowi, ptaki pomagają wykonać niewykonalne zadania, odwdzięczając się w ten sposób za okruszki, które dziewczyna dla nich zbiera. Mamy też symbolizujące opiekuńczą matkę drzewo, w którym Popieluszka znajduje piękne stroje. Zamiast na bal wybiera się na wiejską zabawę i całą noc tańczy z Paniczem. Trzykrotnie.

Baśń o Kopciuszku jest znana w różnych wersjach na całym niemal świecie, a to oznacza, że przekazuje szczególnie ważne treści. Wersja braci Grimm budzi we mnie ogromny niepokój. Podoba mi się interpretacja Angeli Carter, która pisze o „matczynej miłości, która spowija córki jak całun” i o „stopie pasującej do pantofelka jak zwłoki do trumny” (cały tekst zatytułowany „Okaleczone dziewczyny” jest dostępny tutaj w sekcji baśnie). Zgodnie interpretacją Angeli Carter Kopciuszek jest bajką o psychicznym lub fizycznym okaleczaniu kobiet, niezbędnym, aby nadawały się do małżeństwa. Kazimiera Szczuka idzie jeszcze dalej kojarząc obcinanie palców i pięty sióstr Kopciuszka z tak zwanym obrzezaniem kobiet, czyli rytualnym wycinaniem łechtaczki – okrutnym zwyczajem praktykowanym w wielu afrykańskich krajach.

Nasza Popieluszka nie ma sióstr, a motyw okaleczania jest o wiele łagodniejszy - dziewczyna rani się w stopę i zakłada ciżemkę, by dojść do swojego pokoiku. Trzykrotnie za to odrzuca zaloty Panicza. Na jego pytanie, skąd jest, odpowiada za pierwszym razem: „Z odrzuconego ręcznika”, i za drugim: „Ze złamanego biczyka”. W czasie trzeciej zabawy Panicz wylewa na drogę smołę, do której przykleja się ciżemka pięknej, uciekającej tancerki.

Co znaczą tajemnicze odpowiedzi dziewczyny? W ten sposób Popieluszka przypomina Paniczowi, z jaką pogardą się do niej odnosił. Kiedyś podała mu ręcznik, a on ze wstrętem odrzucił go od siebie, innym razem podniosła upuszczony przez niego biczyk – a on złamał go na pół, tak bardzo brzydził się brudnej, ubogiej sieroty. Panicz jednak rozumie odpowiedzi Popieluszki dosłownie i szuka wiosek o nazwach „Odrzucony Ręcznik” i „Złamany Biczyk”. Nie znajduje ich i ogarnia go wielki smutek, z którego nie potrafią go wyleczyć najlepsi lekarze.

Po trzeciej zabawie panicz stwierdza, że nie zasługuje na żonę, ponieważ nic dobrego w życiu nie zrobił. Tu gubimy na jakiś czas z oczu Popieluszkę i towarzyszymy Paniczowi, który wyrusza w świat pomagać ludziom i szukać swojej ukochanej. W jednym miejscu zabija smoka, który dręczył okolicznych mieszkańców, w innym – dzwoni przez 3 dni i 3 noce dzwonem, by przegonić chmury. Nigdzie jednak nie znajduje kobiety, na którą pasowałaby ciżemka.

Dopiero po powrocie z wyprawy jest w stanie rozpoznać w umorusanej Popieluszce piękną tancerkę z wiejskiej zabawy. Oczywiście pomaga mu w tym ciżemka, ale Panicz nie musi sprawdzać, czy bucik pasuje na stopę. Wystarczy, że dokładnie przyjrzy się dziewczynie.

Tak jak Książę dla Kopciuszka z baśni braci Grimm, tak dla naszej Popieluszki Panicz jest szansą na odmianę losu. Kopciuszek niczego od Księcia nie oczekuje.

A Popieluszka wymaga szacunku wobec siebie. Chce, by Panicz dostrzegł w niej człowieka, a nie tylko piękne ciało opakowane w kolorowy strój. A on przechodzi długą drogą, jego serce otwiera się i staje się godzien biednej służącej.

Możemy wybierać różne baśnie i różne ich wersje.

Nie jesteśmy skazane na tę jedną, jedyną.

3 komentarze:

  1. Było słuchowisko na podstawie tej wersji od Polskiego Radia.. niestety nigdzie nie mogę tego znaleźć..

    OdpowiedzUsuń